Toni Valen: “Is dit alles?”

Toni Valen is een Tilburgse zanger en kunstenaar, zijn werk wordt wereldwijd gedraaid vanwege het eigenzinnige unieke karakter ervan, een protestzanger. Tijd voor een gesprek. Ik bekijk een meegebrachte aankondiging voor een expositie. Er staat Toni van Valen. Een artiestennaam?  “Ja, Ha” lacht Toni. “Toen ik mijn LP ging uitbrengen had ik een beter klinkende naam nodig, eigenlijk heet ik Toni van Valen, maar Toni Valen is de naam die ik als zanger gebruik, je speelt dan toch een rol, en je bent het niet echt zelf. Daarom vind ik een artiestennaam wel belangrijk”

Hij vervolgt:  “Ik ben geboren in Eindhoven in 1954 maar toen ik vier was verhuisde we al naar Tilburg, mijn vader had daar werk gevonden als vakbondsman bij de KAB (Katholieke Arbeiders Bond). Ik was de zevende uit een nest van 8 kinderen, en we kwamen te wonen in een spiksplinternieuwe wijk in de Reitse Hoevenstraat in ’t Zand. Dat was een fijne omgeving, er lag nog oude spoorrails en het ligt dicht bij het Wandelbos en de Oude Warande,  perfecte speelplekken.” Toni wordt enthousiast als hij aan zijn kindertijd terugdenkt. “Ik had niet veel interesse voor school, maar ik had passie voor muziek en ik heb ook altijd gezongen en improviseerde er veel bij. Later verhuisden we naar de Baden Powellaan in de nieuwe wijk van het Wandelbos, dat was een fijne wijk, veel jonge gezinnen.”

“Mijn eerste echte podium als artiest kreeg ik bij Posjet, een ontmoetingscentrum bij de universiteit, maar iedereen was er welkom. Ik was toen ongeveer achttien en werd gevraagd medewerking te verlenen aan de Kerst-in. Ik deed daar de zang, onder begeleiding van gitaar. Die heb ik zelf leren spelen. Ik kreeg van mijn klasgenoten gratis les aan het einde van de basisschool. Dat moet ik zeker goed gaan kunnen dacht ik, moest wel even wennen aan de combinatie, zingen en tegelijk gitaar spelen. Maar na een paar weken was ik daar wel aan gewend.”

“Ik speelde daar in Posjet samen met Kees van Kalmthout, dichter en performer, en deed wat geïmproviseerde liedjes. Er waren daar twee zalen, de kelder wat informeler was, en je stond daar meer als achtergrondmuziek. Daar heb ik geleerd om me wat meer te profileren, te choqueren zodat er ook aandacht kwam voor mijn liedjes”.

“Rond 1982 kreeg ik het idee om een eigen LP gaan maken, ik had een aantal demo’s klaar liggen, vrienden in mijn omgeving vroegen me waarom ik het niet zelf uitbracht, nadat ik al een stuk of acht platenmaatschappijen had bezocht. Ik maak namelijk geen liedjes om te behagen maar om te raken, ik wil met mijn songs wat vertellen, iemand een spiegel voorhouden. Mijn LP ‘Zelda’ is in 1984 uitgekomen in eigen beheer en ik kreeg best veel bijval zonder echt een commercieel succes te zijn. Mijn zoon keek laatst op internet en zag dat mijn liedjes overal in de wereld op de play-list stonden bij dj’s ook bij een bekende dj in New York, en op de play-list bij diverse radiostations. Leuk die internationale aandacht, had ik nooit verwacht, omdat ik altijd in het Nederlands ben blijven zingen. Ik vind het een mooie ervaring dat buitenlanders de sfeer en de sound kunnen waarderen.” glimlacht Toni.  Hij vult aan:  “Van de ruim vijfhonderd liedjes die ik geschreven heb zijn er een mogelijke tweehonderd in het Engels en daarvan twee of drie in reggae-ritme. Een van die nummers, n.l. `When your girl is door Eddy Redcar geproduceerd en ingespeeld en door mijzelf ingezongen.”

“In 1981, werd ik gevraagd in Paradiso, bij het dubdichtersschap voor Walhalla, een radio-programma bij de KRO  onder leiding van Theo Stokkink. Je moest daar een eigen gedicht insturen, en dat al rappend gaan voordragen. De begeleidingsband was Doe Maar met Henny Vrienten, die ik goed ken uit Tilburg. Hij had een eigen studio in de Bisschop Zwijsenstraat, waar ik wel eens kwam. Henny is een vakman en heeft passie en staat altijd voor je klaar. Wanneer ik hem begroette en begon te spreken was hij altijd bezig met tekst, en met de spreektaal. Je zag hem naar boven kijken en soms denken of hij een zinnetje of een paar woorden die je net sprak kon gebruiken in een liedje. Henny is van oorsprong broodschrijver. Hij zat toen nog niet bij Doe Maar, maar speelde wel in de begeleidingsband van Boudewijn de Groot, een artiest die ik net als Armand bewonder. Hij liet me destijds de demo horen die later bekend zou worden onder  de titel ’32 jaar’. Afijn, ik had daar een geweldig optreden in Paradiso en als enige mocht ik een toegift spelen, ik had daar als enige ook wel kritiek op de radio en op het spraakgebruik van presentator Theo Stokkink. ‘ In mijn tekst (Klets) bekritiseerde ik het vele inhoudsloze gezwam op de radio ‘. Later hoorde ik iets soortgelijks terug in een song van Doe Maar maar dan geprojecteerd op de TV” lacht Toni, hij vervolgt.  “Later die week kwam ik Henny Vrienten tegen op het terras bij Café Noir, hij vertelde dat hij mijn optreden fantastisch vond en vroeg me wat ik vond van de aanwezige dichters die ik ’s middags zag repeteren. ‘Is dit Alles’? Zei ik. En ik zag Henny Vrienten ineens wegstuiven en een paar maanden later hoorde ik de tekst terug op de radio.” Toni lacht nu hard. “Dat is geen toeval meer”

Waar gaan je songs over, is de vraag aan Toni:  “Ik hou iedereen graag een spiegel voor. Zo was ik onder de indruk van de tekst op een poster: ‘Ooit een normaal mens gezien? En beviel ’t?’ van Stichting Pandora. Daar moet ik dan over nadenken. En dat resulteert uiteindelijk in de tekst van een song. Ik doe aan entertainment in het ongewone in ieder mens, ieder mens is uniek en iedereen moet moeite doen om dat gegeven in een ander te ontdekken en te  tolereren, ik voel mezelf ook een filosoof  en dat verwerk ik in mijn muziek”

“Naast muziek ben ik ook gaan schilderen en beeldhouwen, muziek is zo vluchtig en dan ben ik op zoek naar iets blijvends. Iets waarnaar je kunt staren, zo lang als je wilt, dat geeft me ook veel voldoening.

Wat doe je de laatste tijd, vraag ik aan Toni?   “Naast mijn jamsessies  heb ik regelmatig exposities. Bij stadscafé Meesters zijn nu permanent drie levensgrote beelden van mijn hand te zien. Dit werk uit 2011 is gemaakt van pulp verkregen uit posters, flyers en toegangskaartjes van de diverse culturele instellingen. Daarnaast had ik een expositie in 2011 bij het nachtburgemeesterbureau, was erg leuk om te doen. En bij het sluiten van Ruimte-X  begin van het jaar heb ik als laatste de avond afgesloten, ik was daar op voordracht van DJ Jeroen Opstelten.

Tot slot, Mijn levensmotto is: ‘Wees Gerust Jezelf'”.

Zelda Tracklist
A1. Klets 2:36:  A2. Niet Terug 2:40 A3. Een Ding 2:07 A4. Zonder Woorden 2:20 A5. Hoog In De Lucht 2:25 A6. Ster 2:55  B1. Beest 2:58  B2. Zelda  2:14  B3. Toe Nou 2:55  B4. Dit Is De Nacht 2:58  B5. Zin 2:56  B6. Dichter Bij Mij 2:17