Het wetsvoorstel van het Tweede Kamerlid Sadet Karabulut om de Participatiewet en enkele andere wetten aan te passen om zo verdringing tegen te gaan, heeft op 21 februari 2017 een meerderheid behaald in de Tweede Kamer. Alleen VVD en CDA stemden tegen. De verwachting is, dat de Eerste Kamer deze wet aan het eind van maart zal behandelen.
Met deze wet komt er een verdringingstoets, waarmee gemeenten vooraf moeten nagaan of er sprake is van verdringing. Dit is het geval als uitkeringsgerechtigden betaald werk goedkoper verrichten, bijvoorbeeld onbetaald, of voor minder dan het minimumloon of met een loonkostensubsidie. Het werk mag ook de vijf voorgaande jaren niet regulier betaald zijn geweest.
Het is wettelijk geregeld dat bijstandsgerechtigden twee jaar mogen werken met behoud van uitkering en dat gemeenten een tegenprestatie moeten vragen aan bijstandsgerechtigden. Dit is werken zonder loon. Mensen verrichten in veel gevallen werkzaamheden die voorheen werden gedaan door iemand die hier een normaal salaris voor kreeg. Soms maken gemeenten zelfs winst over de rug van bijstandsgerechtigden. Steeds vaker eisen gemeenten van mensen met een bijstandsuitkering dat ze in ruil hiervoor werkzaamheden verrichten. Gemeenten vinden dat mensen een ‘tegenprestatie’ voor hun uitkering moeten leveren of ‘werkervaring’ op moeten doen.
Werken zonder loon kost banen en het leidt er toe dat steeds meer mensen ver onder het minimumloon moeten werken zonder dat ze pensioen opbouwen en bovendien creëert dit oneerlijke concurrentie. Dit is oneerlijk voor bijstandsgerechtigden die moeten werken zonder loon, voor werknemers wiens baan en Cao-loon onder druk komen te staan. Maar ook voor ondernemers die geen subsidie van de overheid krijgen middels ‘gratis’ bijstandsgerechtigden. Om werken zonder loon te stoppen, heeft de SP een wetsvoorstel ingediend waarmee overheden moeten toetsen of verdringing van betaalde banen plaatsvindt.
Doel van het wetsvoorstel is het uitbannen van werken zonder loon. De zojuist aangenomen wet regelt dat werkzaamheden die uitkeringsgerechtigden verrichten en onderdeel zijn van de tegenprestatie of het re-integratietraject worden getoetst op verdringing. Gemeenten en UWV moeten op basis hiervan toetsen of hun beleid voor uitkeringsgerechtigden leidt tot verdringing van betaalde arbeid. Mocht dit het geval zijn, dan is dit beleid in strijd met de wet en dus verboden.
Gemeenten moeten lokale regels (een verordening) opstellen waarin wordt vastgelegd hoe verdringing wordt voorkomen. Ieder traject waarbij uitkeringsgerechtigden werkzaamheden moeten verrichten, wordt aan deze regels en criteria getoetst.
Indien een gemeente geld ontvangt voor de inzet van werklozen of als de werkzaamheden voorheen door betaalde krachten werden gedaan of door betaalde krachten zouden kunnen worden verricht, dan is er sprake van werken zonder loon. Ook wanneer het UWV mensen met een WW-uitkering verplicht om te werken terwijl ze een uitkering hebben, is de verdringingstoets van toepassing. Tenslotte is de verdringingstoets ook van toepassing bij aanbestedingen waarbij werklozen in dienst worden genomen (social return).
Aan werken zonder loon zijn voorwaarden verbonden:
Dat er geen verdringing mag plaatsvinden staat al in de wet, er zijn gemeentes die korten op de bijstandsuitkering als ze “op geld waardeerbare arbeid verrichten” bijvoorbeeld de ramen bij de buurvrouw wassen: mensen met een bijstandsuitkering zijn dus verplicht loon te vragen als ze productiearbeid doen, wat vaak het geval is als je zonder loon tewerkgesteld bent in een participatiebaan.
Voorwaarde voor een participatiebaan is bovendien dat de afstand te de arbeidsmarkt kleiner wordt.
De gemeente is verplicht om een verordening te maken waarin is geregeld hoe een tegenprestatie kan worden opgelegd. Dat is wat anders dan dat gemeente is verplicht aan iedereen met een bijstandsuitkering een tegenprestatie op te leggen. Verder zijn de bovendien de volgende voorwaarden aan het opleggen van een tegenprestatie in de wet opgenomen: het moet een maatschappelijke activiteit betreffen en het moet een beperkt aantal uren per week zijn en gedurende een beperkt aantal maanden.
Meestal is het echte doel om mensen zonder loon te werk te stellen het bezuinigen op de kosten van de bijstand (schadelastbeperking.)