De basis is kapot. Met een beetje creativiteit kunnen we hem nog maken

Gastbijdrage van Hedzer Kooistra, Bedenker en initiatiefnemer bij Social Carrousel en Wekr.nl.

Even voor de duidelijkheid. Als je klaar bent met lezen, weet je niet of ik nu links ben of rechts, liberaal of socialist, of gewoon een Hollandse calvinist. En dat is niet raar, want ik weet het zelf ook niet meer.

Misschien dat ik op één punt helderheid kan verschaffen. Het kan me werkelijk niets schelen dat de rijken rijker worden. Werkelijk geen bal! Ik maak me wel druk over een bijna onomkeerbare ontwikkeling waar de armen steeds armer worden en de midden inkomens zich kapot werken om te overleven en toch ook steeds armer worden. Voor die laatste groep is er intussen ook geen tijd en geen geld meer om te sporten, om in een vereniging deel te nemen en al helemaal geen tijd en geld meer om te studeren of zich om te scholen of om te protesteren tegen een totaal losgeslagen overheid. We leven in een gevaarlijke tijd waar niemand meer kan sparen. We moeten allemaal lenen en komen nooit meer uit de schulden.

Ik benader het nog even van een andere kant. We zijn een kennisland met een hoge levensstandaard en een hoge welvaart. We zijn een ondernemend volk met lef. En volgens de laatste metingen zijn we een van de meest tevreden volkeren ter wereld. Nederland is werkelijk een geweldig land. Er zijn een paar grote multinationals in deze kleine delta geboren. Er zijn een paar geweldige innovaties in het hoofd van een Nederlander ontsproten. We zijn het land van Hugo Grotius. Dit is die delta die zich niet liet kisten door een woeste zee, maar een stel deltawerken bouwde waar de rest van de wereld nu nog verbaasd over is. Maar, we zien niet dat we aan een afgrond staan.

We hadden het allemaal zo goed geregeld. We hoefden niet meer over de basis na te denken. En toen ineens bleek dat er van alles niet meer werkte. Je hoeft niet eens goed te kijken om te zien dat die basis goed over hoop ligt. We beginnen ineens allemaal naar elkaar te wijzen. En dan heb ik het nog niet eens over de groep die niet nadenkt en meteen naar de “buitenlanders” wijst. Het denken van die groep is eerder het gevolg van het probleem dat ik hier wil beschrijven. Overigens mogen ze dat nooit als excuus gebruiken.

Misschien is het goed om even een klein uitstapje te maken om te laten zien wat er met ons denken aan de hand is. We kijken even naar een willekeurig Afrikaans ontwikkelingsland. Wat doen wij Nederlanders als we daar willen helpen? We willen voedsel, gezondheidszorg en onderwijs gaan regelen voor die mensen. Waarom? Omdat je eerst gewoon moet kunnen eten en gezond moet zijn, om verder überhaupt iets op te kunnen bouwen. Als je een duurzamer resultaat wil hebben, moet je mensen leren vissen zodat je op enig moment kunt stoppen met vis geven. Die basis willen we in een ontwikkelingsland meteen even gaan regelen. Maar, het ongelooflijke is dat als je dan nu teruggaat naar de Nederlander en je vraagt hem waar hij ontevreden over is, dat hij dan net die boterham, die gezondheidszorg en dat onderwijs noemt. Teveel mensen hebben geen werk, of kunnen met een hogere opleiding al niet meer rondkomen, betalen zich blauw aan ziektekostenverzekeringen die lang niet alles dekken. Teveel mensen moeten aanzien dat hun kinderen een “hypotheek” moeten aangaan, waar ze de rest van hun werkzame leven over doen om hem af te betalen, om nog te kunnen studeren.

Maar er is ook nog een diepere laag. Kijk eens naar de sfeer in Nederland. Kom je in de problemen? Dan moeten we eerst wijzen naar die eigen schuld en die dikke bult die daarbij hoort. Heb je geen werk? Eigen schuld, dan moet je maar onder je niveau solliciteren. Dat je geen werk hebt komt omdat je onredelijke salariseisen stelt en te hoge ambities hebt. Ik mag van jou vinden dat je jouw ambities maar wat naar beneden moet bijstellen. Heb je schulden, dan had je maar niet meer moeten uitgeven dan je te besteden had. Ben je ziek en wordt je behandeling niet vergoed? Dan had je je maar goed moeten verzekeren. Kan je kind niet studeren, dan had je als ouder maar moeten sparen voor die studie. En je kind kan toch een lening nemen! Het is dus je eigen keuze en je eigen schuld. Je ziet al dat het niet alleen die overheid die zo denkt. Onderling doet de burger het ook. Totdat…..totdat het ons zelf overkomt. Dan piepen we anders. Maar, ik kan je verzekeren dat we niet kunnen wachten tot het ons allemaal overkomen is. We kunnen niet wachten tot iedereen het gevoeld heeft. Dan is het echt te laat. Hoe meer mensen er in de problemen komen, hoe meer die op het collectief gaan drukken.

Ik ga nog even door op hoe de politiek zich opstelt. De “eigen schuld dikke bult” opstelling van de VVD is desastreus. Dát maakt het land pas kapot. Mensen dreigen met een “tegenprestatie” voor die uitkering, is zagen aan de laatste poot van de stoel van de waardigheid van mensen. PvdA en VVD zagen schaamteloos aan de poten van onze grondwet. We zijn een land waar we regeltjes op regeltjes stapelen omdat we bang zijn dat een minderheid misbruik zou maken van een kans. Iedere groep in de samenleving is verdacht en wordt nog voor ze iets verkeerd gedaan hebben, al met regeltjes in toom gehouden. Sorry, maar ik wantrouw elke politicus die besluiten wil nemen over andermans gezondheid, ambities of vrijheden. Ik heb toch niet op je gestemd, zodat je meteen toen je in het pluche zat mij als verdachte kon aanwijzen?

Dat is wat er mis is. Maar, wat moet er gebeuren? Wat als we in Nederland de basis opnieuw in orde willen maken? Wat als je Nederland opnieuw zou moeten opbouwen? Wil je de basis van een eigen boterham verdienen, goede betaalbare zorg en onderwijs weer in orde krijgen? Ik denk dat we dan terug moeten naar een basis waar we de belangrijkste dingen collectief gaan regelen. Bekruipt je al het gevoel dat ik wil gaan betuttelen? Jesse Klaver had er een goed antwoord op. We betalen al die wegen uit de belastingen, omdat we die wegen allemaal nodig hebben. Ik betaal zonder zeuren mee aan die wegen in Friesland en die Friezen betalen mee aan de tunnel in Maastricht. We vinden het allemaal heel normaal om dat collectief te regelen, omdat we allemaal wel eens in de auto zitten en allemaal een hekel aan files hebben. Zo is dat ook met ziek worden. Zo is dat ook met onderwijs en met werken is het niet anders. We worden allemaal ziek, onze ouders hebben uiteindelijk die zorg nodig, we raken allemaal een keer onze baan kwijt en willen allemaal dat onze kinderen kunnen studeren. Het is de basis van onze welvaartsstaat, waarom mogen we dat dan niet collectief regelen?

Het heeft lang geduurd voor deze oud-VVD-er uit de kast durfde te komen, maar nu durf ik ronduit te zeggen dat we onderwijs, zorg en sociale vangnetten weer collectief en met compassie moeten gaan regelen. Waag het niet om in mijn bijzijn te suggereren dat de markt het moet doen. De marktwerking is een dure en slechte omweg. Zo regel je die dingen niet. Het wordt niet goedkoper en niet beter. Het enige dat je als overheid doet, is je verantwoordelijkheid afwentelen op de burger. De zorg goedkoper maken? Neem als overheid je verantwoordelijkheid en ga zelf de uitgaven controleren. Wil je dat opleidingen aansluiten op de vraag op de arbeidsmarkt? Ok! Die is iets lastiger omdat we niet zover kunnen vooruitkijken. We kunnen niet voorspellen welke banen straks wegvallen door automatisering en digitalisering. Maar, daarmee weten we al wel dat de arbeiders van de toekomst, wendbaarder moeten zijn. Ze moeten makkelijker kunnen switchen en zelf ook beter vooruit leren kijken. Ik denk dat we mensen moeten opleiden met een ouderwets basispakket aan kennis en vaardigheden. Vind je rekenen niet leuk? Pech, je zult het gewoon moeten leren. Je hebt het straks waarschijnlijk toch nodig. Maar, ik zie meer heil in verplichte creatieve denktechnieken.

Ik wil liever niets van bovenaf opleggen, maar dit wel. Creatieve denktechnieken (denk aan Edward de Bono) worden wat mij betreft een vast onderdeel van iedere basisschool, iedere middelbare school en al het hogere onderwijs. De grootste bedrijven in Nederland, drijven op innovatie. Daar zit onze kracht en daar moeten we dus extra in investeren. Wie zonder werk raakt, krijgt niet een kleine voucher, maar alle ruimte om aansluiting te zoeken bij die nieuwe arbeidsmarkt. Daar horen wat mij betreft wel die verplichte creatieve denktechnieken bij. We moeten tenslotte allemaal uit dat hokjesdenken. Dat zijn de uitgangspunten voor ondernemerschap in de breedste zin. Je wordt ondernemend als werknemer en ondernemend als pionierende ondernemer. In alle verkiezingsprogramma’s zie je ruimte voor het opleiden van werknemers, maar niemand geeft een behoorlijke uitwerking. De Partij voor de Dieren kijkt naar een hybride werknemer/ondernemer en DENK wil inzetten op kleine ondernemers. Dat is een mooi begin.

We moeten ook veel beter leren kijken naar het potentieel aan ambities binnen groepen. De meest a-creatieve politieke partijen aan de rechterzijde (de PVV, haar afsplitsingen en VNL) houden het simpel en geven gewoon de buitenlanders de schuld van alles wat er mis gaat. Terwijl als ze beter zouden kijken, zouden ze zien dat er een enorm potentieel aan razend ambitieuze jongeren in deze groep Nederlanders zit. Ik hou wel van omkeringen. Wat als we inzetten op die ambities. We kunnen er als ondernemende natie ontzettend veel van leren. Zo moeten we ook kijken naar de ambities van mensen met een uitkering. Kijk eens hoeveel professionals er aan de kant staan. Die hebben de pijn al gevoeld en zijn extra gemotiveerd om er nog wat van te maken.

Wedden dat de uitgangspunten die ik hier beschrijf gewoon passen binnen de denkkaders van iedere socialist, liberaal, moslim, christen of iedere willekeurige Hollandse calvinist? En wedden dat je net als ik niet meer gelooft dat een middenpartij de oplossing kan brengen. Wie mij vier jaar geleden gehoord heeft, weet dat ik pleitte voor een kabinet van CDA en VVD, waar desnoods D66 of PvdA voor een meerderheid moest zorgen. Als ik nu de verkiezingsprogramma’s van CDA en VVD lees, zou ik eerder Jesse Klaver, Marianne Thieme en Norbert Klein een kans willen geven. Ik stel voor dat je als Nederlander de verkiezingsprogramma’s uitpluist en vooral stemt op wat je denkt dat goed is voor die gezonde basis van Nederland. Stem vooral niet meer strategisch. Gebruik je verstand én je hart!