Referendum – hoe werkt dat?

Het is alweer even geleden dat de inwoners van Tilburg zich mochten uitspreken over een ontwikkeling in de stad; de laatste keer was in 2009, toen alle stemgerechtigden in Tilburg hun oordeel mochten geven over de ‘mall’, die er vervolgens niet kwam.

In de kwestie over de verbouwing van het stadhuis, Stadskantoor 1, met daarin winkels op de begane grond en een grondige facelift lijkt het er sterk op dat Tilburg dit jaar met een referendum te maken krijgt. Immers, de nieuwe partij van Frans van Aarle, Lokaal Tilburg, heeft aangekondigd dat hiervoor een voorstel zal worden gedaan in de raadsvergadering van maandag 21 september. Vandaar de vraag: “Hoe werkt zo’n referendum?” De gemeente Tilburg kent sinds 2004 een verordening waarin dat staat opgetekend. De Referendumverordening.

De gemeente Tilburg kent twee soorten referenda: raadplegend en raadgevend. Het raadplegend referendum wordt gehouden door de gemeenteraad, als de meerderheid van de raadsleden vindt, dat de inwoners gehoord moeten worden. Bij een raadgevend referendum wordt het initiatief genomen door inwoners van de gemeente. Uit de discussie in de vergadering van de commissie Vestigingsklimaat van maandag 14 september bleek, dat raadsleden wel open stonden voor een referendum, maar alleen als het initiatief zou worden genomen door burgers, dus een raadgevend referendum. Een raadplegend referendum, met de raad als initiatiefnemer, zagen de meeste partijen niet zitten. Bram Keijsers, D66: “Het referendum is een belangrijk instrument, maar het is belangrijker dat het vanuit de bevolking komt, vanuit de politiek is het een schaamlap. Dus als die ermee komen, dan wel.”

Als in de raadsvergadering van maandag 21 september een besluit is genomen over de verbouwing van het stadhuis en het winkelrondje, hebben initiatiefnemers van een raadgevend referendum maximaal drie weken de tijd om een voorlopig verzoek in te dienen voor het houden van een raadgevend referendum. Hierbij is het noodzakelijk dat ten minste 0,33% van de kiesgerechtigden uit de gemeente het verzoek heeft gesteund middels een handtekening. Dit komt neer op 555 handtekeningen.

Lokaal Tilburg is inmiddels van start gegaan met het verzamelen van deze ondersteuning. En hoewel het er dinsdag 15 september op leek dat deze inzameling opnieuw zou moeten, vanwege het feit dat er geen briefpapier van de gemeente Tilburg was gebruikt, liet Frans van Aarle vandaag weten dat deze handtekeningen alsnog zullen worden geaccepteerd.

Als het verzoek op tijd en volledig is ingediend, zal de gemeenteraad moeten besluiten of het referendum wordt goedgekeurd. Belangrijk hierbij is, of er ‘dringende redenen’ zijn om een referendum af te keuren. Dit is altijd een politieke keuze, maar moet wel goed onderbouwd worden.

Als de raad het referendum goedkeurt moet het definitieve verzoek worden ingediend binnen zes weken, vergezeld van 8.432 handtekeningen van kiesgerechtigden uit de gemeente Tilburg, die het verzoek ondersteunen. Er wordt dan een referendumcommissie in het leven geroepen, met mensen die politiek onafhankelijk en deskundig zijn op het gebied van recht en communicatie. Deze commissie zorgt voor de vraagstelling van het referendum en ook dat het referendum goed georganiseerd wordt.

Ten slotte is het referendum geldig als er minimaal evenveel mensen komen stemmen als bij de laatste raadsverkiezingen. In maart 2014 was de opkomst 43,6%, waardoor het referendum geldig wordt verklaard als tenminste 43,6% van de Tilburgers, Udenhoutenaren en Berkel-Enschotters komt stemmen. Echter, de gemeenteraad is niet verplicht om zich aan de uitslag, die 50% +1 moet zijn, te houden. Toch ligt het niet voor de hand dat de politiek een zeer overtuigende uitslag naast zich neer zal leggen en vaak spreken partijen al op voorhand uit, dat zij zich zullen houden aan de uitslag.

Een referendum met een verplichtende uitslag wordt een correctief referendum genoemd, maar deze variant bestaat in Nederland niet meer.