Participatiewet: het gaat goed, maar niet volgens de meeste cliënten – uitslag enquête

Op 1 juli 2014 werd NOMA (Nieuw Ondersteuningsmodel Arbeidsmarkt ) ingevoerd, het Tilburgse beleid op sociale uitkeringen. NOMA was de voorloper op de Participatiewet, die vervolgens in is gegaan op 1 januari 2015. Met een nieuwe evaluatie kijken de gemeenteraad en het gemeentebestuur terug naar de afgelopen vier jaar.

Vlugge lezing van deze evaluatie leert, dat de gemeente Tilburg vooral erg trots is op de begeleiding van mensen naar werk of een leerwerktraject, waarbij meer dan voorheen naar persoonlijke omstandigheden wordt gekeken. Desondanks is het aantal bijstandsuitkeringen gestegen naar ruim 7.000. Het aantal mensen dat meedoet aan trajecten – zoals Tilburg Actief – is gestegen, maar tegelijkertijd stromen er minder mensen uit de bijstand naar betaald werk. Twee derde van de mensen dat de bijstand heeft verlaten is om andere redenen ‘verdwenen’. 

Aanvragen voor een uitkering werden sinds de invoering van NOMA steeds vaker te laat afgehandeld. Voordat NOMA werd ingevoerd, werd 95% van de aanvragen binnen vier weken beantwoord. In de Participatiewet geldt eerst de inspanningsverplichting van vier weken. In deze vier weken moet de aanvrager eerst 20 sollicitaties doen om vervolgens überhaupt een aanvraag voor een bijstandsuitkering te mogen doen. Deze vier weken tellen evengoed in de cijfers van de gemeente niet mee.

Op het moment dat de inspanningsverplichting er op zit, en de aanvraag voor een uitkering mag worden gedaan, gaat de wettelijke termijn pas in. De gemeente moet binnen 56 werkdagen beslissen of de aanvrager een uitkering krijgt, of niet. Steeds vaker kwam voor, dat Werk & Inkomen deze termijn niet haalde en de aanvrager langer moest wachten.

De oorzaak was de ongelukkige beslissing om meerdere werknemers te laten werken aan een aanvraag, waardoor aanvragen veel te lang bleven liggen. Vanaf oktober is dit systeem terug gedraaid en is – net als voorheen – weer één werknemer verantwoordelijk voor een aanvraag. Op dit moment wordt 98% van de aanvragen op tijd beantwoord, wat in de praktijk betekent dat de cliënt nog steeds 15 weken moet wachten op een uitkering.

In de evaluatie ontbreekt echter, op welke manier bijstandgerechtigden ondersteuning kunnen krijgen bij problemen, of er een klachtenprocedure is en zo ja, of hiervan gebruik wordt gemaakt. Verder ontbreken de adviezen van de Sociale Raad die juist in het leven is geroepen om de gemeente van gevraagd en ongevraagd advies te voorzien.

Verschil Klantenraad Werk en Bijstand en Sociale Raad

Zowel aan de Sociale Raad als aan de woordvoerster van de Gemeente Tilburg hebben we gevraagd om uit te leggen wat de bedoeling en opdracht was van de Klantenraad Werk en Bijstand en van de huidige Sociale Raad.

De woordvoerster van de Gemeente Tilburg antwoordde hier op:

De Klantenraad Werk en Bijstand deed alleen aan collectieve belangenbehartiging en bood geen individuele ondersteuning. Wat zij wel deden was het aannemen en verzamelen van de verhalen van mensen. De hieruit komende patronen werden een aantal keer per jaar besproken met het management van de afdeling Werk & Inkomen en konden aanleiding zijn voor eventuele aanpassingen in het beleid dan wel de uitvoering. Ook stuurden zij signaalbrieven naar de politiek.

De Sociale Raad Tilburg heeft de opdracht om de collectieve belangen te behartigen op het brede (gemeentelijke) sociale domein. Dus niet alleen op het terrein van de Participatiewet, maar ook op het gebied van zorg (wmo) en jeugdzorg. Om belangen te kunnen behartigen moet de Sociale Raad op de hoogte zijn van wat er leeft onder de burgers van Tilburg, waaronder uitkeringsgerechtigden. Hoe de Sociale Raad te weten komt wat er speelt binnen het sociale domein, bepaalt de Sociale Raad zelf. De Sociale Raad heeft niet de uitdrukkelijke opdracht om meldpunt te zijn voor signalen. Precies gezegd is de Sociale Raad Tilburg ingesteld als onafhankelijk adviesorgaan van het College van B&W (Burgemeester en Wethouders) van de gemeente Tilburg. Zij geeft gevraagd en ongevraagd advies als het gaat over de Wet maatschappelijke ondersteuning (wmo), Participatiewet en Jeugdwet.

Een beleidmedewerkster van de Sociale Raad legde uit:

De Klantenraad Werk en Bijstand had de uitdrukkelijke opdracht meldpunt te zijn voor de signalen en wensen van klanten en instellingen. De Sociale Raad Tilburg heeft deze opdracht niet. Overigens konden mensen wel met hun persoonlijke ervaringen bij de Klantenraad Werk en Bijstand terecht, maar zij mocht niet werken aan individuele belangenbehartiging.

Haar opdracht was collectieve belangenbehartiging. En dat deed de Klantenraad WB door individuele ervaringen te horen en op basis daarvan in gesprek te gaan met de gemeente Tilburg of advies te geven over beleid en uitvoering. Daarnaast kregen mensen advies waar zij met hun vraag en/of probleem terecht konden om zo te komen tot een antwoord of oplossing.

Bij de Sociale Raad krijgen we af en toe nog wel een vraag of een ervaring. Wij luisteren hier naar omdat wij deze ervaringen van belang vinden zoals we dat op het hele sociale domein van belang vinden. En we geven advies als mensen ergens terecht kunnen.

Ik merk wel dat het aantal signalen dat bij de Sociale Raad Tilburg terecht komt minder wordt. Dat is ook wel logisch. De Klantenraad Werk en Bijstand was zeer actief in haar PR met betrekking tot deze signaleringsfunctie. De Sociale Raad is dat uiteraard niet. 

Op 12 november 2015, tijdens de behandeling van de Begroting 2016 door de gemeenteraad, stelde Joris Bengevoord (fractieleider van GroenLinks) in een motie (voorstel) dat de ‘oude’ Klantenraad wél de opdracht had om mensen individueel te ondersteunen. Officieel klopt dit niet, maar het kwam evengoed wel voor dat medewerkers van de Klantenraad advies gaven aan mensen.

Met deze motie van GroenLinks heeft wethouder Erik de Ridder (CDA, Sociale Zaken) opdracht gekregen om samen met de Sociale Raad te onderzoeken hoe mensen het beste geholpen kunnen worden met individuele vragen of problemen. Op de langere termijn kan hiermee waarschijnlijk ook op de kosten van uitkeringen worden bespaard omdat op deze manier de tijd  en geld rovende bezwaar- en beroepsprocedures worden verminderd.

Op vrijdag 1 april gaat de wethouder hierover in gesprek met de Sociale Raad. Vervolgens zal de raadscommissie Sociale Stijging hierover spreken op maandag 9 mei 2016.

Enquête ‘Bijstand en hulp’

De afgelopen twee weken hebben we zelf onderzoek gedaan naar ervaringen met Werk & Inkomen (voorheen Sociale Dienst), ondervonden problemen en hulp bij oplossingen, onder lezers van Tilburgers.nl. We wilden hierbij ook graag weten of hierin de invoering van de Participatiewet (1 januari 2015) een verschil heeft gemaakt.

De enquête die we hadden gepubliceerd was specifiek bedoeld voor lezers die een bijstandsuitkering van de gemeente Tilburg ontvangen, of in het verleden hebben ontvangen.

Van de respondenten geeft ruim 68% aan nu een uitkering te ontvangen, terwijl ruim 63% zegt in de periode vóór de Participatiewet een uitkering (WWB) te hebben gehad.

Van de respondenten geeft meer dan de helft, bijna 55% aan weleens problemen te hebben gehad met Werk & Inkomen, of voorheen de Sociale Dienst.

Deze problemen betreffen in de helft van de antwoorden de lange wachttijd voordat een uitkering werd toegekend, met een uitschieter tot zes maanden. Andere genoemde problemen zijn het kwijtraken van dossiers, niet voldoende bijhouden wanneer cliënten iets melden en het niet willen afgeven van een ontvangstbewijs bij het inleveren van documenten als bewijsmateriaal. Ten slotte wordt ook onvriendelijke bejegening genoemd. “Bejegening is ronduit respectloos. Medewerkers Werk en Inkomen kunnen niet inleven hoe het is in de bijstand.”

De vraag of de ontstane problemen zijn opgelost wordt positief beantwoord door iets minder dan de helft van de mensen die problemen hebben gehad met de uitkeringsinstantie van de gemeente Tilburg.

Een voorbeeld, uit de ‘oude’ WWB betreft een stage, die van de Sociale Dienst moest worden afgebroken omdat de cliënt dan niet beschikbaar zou zijn voor de arbeidsmarkt. Iemand anders heeft toch maar extra geld terug betaald om ‘er van af’ te zijn, omdat de energie en middelen ontbraken om de zaak aan te vechten.

We wilden ook graag weten of mensen hulp vragen als zij een conflict hebben met Werk & Inkomen en zo ja, aan wie zij die hulp vragen. Antwoorden die niet als optie in de enquête stonden, maar wel veel zijn genoemd zijn onder de optie ‘anders, zijn juridische bijstand en de eigen bewindvoerder.

Zoals reeds beschreven is per 1 januari 2015 de Klantenraad Werk en Bijstand opgeheven en is de Sociale Raad hiervoor in de plaats gekomen. We wilden weten of deze organisaties bekend zijn bij mensen voor wie deze bedoeld zijn, dan wel waren.

Slechts één persoon wist op te merken dat de Klantenraad Werk en Bijstand is opgeheven en vervangen is door de  Sociale Raad, en dat deze niet bedoeld is voor individuele vragen en problemen.

Verder blijken beide organisaties even bekend, of beter gezegd: onbekend. Iets meer dan de helft heeft van één of beide gehoord en slechts 15% weet waarvoor deze bestaan.

Tenslotte waren we benieuwd of er behoefte is aan hulp en / of ondersteuning onder mensen die een uitkering hebben volgens de Participatiewet.

Hierop geeft bijna 43% van de mensen als antwoord dat er behoefte aan is. Omgerekend naar de ruim 7.000 mensen die op dit moment van een bijstandsuitkering leven, vertegenwoordigt dit cijfer circa 3.000 mensen.