Open brief van Joost Heijthuijsen aan Marjo Spee, naar aanleiding van de ‘Je suis Charlie’ bijeenkomst in de raadszaal in het stadhuis op donderdag 8 januari. Joost Heijthuijsen is directer van Incubate. Marjo Spee is directeur van Fontys Hogeschool voor Journalistiek.
Beste Marjo Spee,
De grove aanslag op de Franse journalisten raakt ons allemaal. Want als je al bang bent voor satire, hoe bevreesd moet je dan zijn voor het oordeel van je god, of voor de bittere werkelijkheid? Ik twijfelde eerst of ik het grote leed, dat wij beiden net op het stadhuis herdachten, juist nu op Tilburg moet betrekken. Maar juist vanwege de urgentie, en omdat het in mijn hoofd blijft rondspoken, schrijf ik je toch.
Je bent directeur van een opleiding journalistiek. Vandaag ondertekende je namens Fontys een gezamenlijk statement voor vrijheid en tolerantie en tegen extremisme. Een statement dat ik alleen maar kan aanmoedigen omdat het ons allemaal aangaat. Niet alleen de journalist, maar ook de bakker, de groenteboer en de app-bouwer. Zij kunnen juist in de vrijheid die de journalist bewaakt hun beste brood bakken, groenten verhandelen en software bedenken.
“Een worm vinden in een appel, en dan het bos de schuld geven” bedacht ik me. Dat is wat nu met veel moslims gebeurt. De daad heeft ons nog meer overtuigd van het belang van een betaalde, kritische en onafhankelijke journalistiek, in snel veranderende tijden. Want journalistiek is een vak, een houding en vooral een overtuiging. Die individuen beschermt tegen onderdrukkende gedachten en onderdrukkende systemen.
Een vak dat je leert. Een vak dat je nog vaak uitoefent binnen een organisatie. Want een krant, of tijdschrift of tv-zender heeft een systeem van fact-checken, redactie en overleg. Het is een systeem dat goed werkt: de organisatie biedt de journalist, dus ook de publieke zaak, bescherming. Zo waardevol is dat.
Waar het fruit niet aangesproken kan worden op een worm, daar kan een journalist wel netjes een wurmpje zijn dat naar binnen kruipt. Op zoek naar de waarheid. Ook al wordt hij vaak voor ongedierte uitgemaakt, hij probeert altijd dieper te zoeken, wat misschien wel leidt tot een betere wereld. Dat is wat de verlichtingsdenkers ons leerden. Dat is onze grote Westerse waarde.
Namens Fontys ondertekende je een verklaring, verklaarde je publiekelijk dat jij je namens Fontys gaat inzetten voor de publieke waarden, omdat ze voor journalisten het belangrijkste goed zijn. Daarom wil ik jou, als directeur van een Fontys-opleiding, publiekelijk een vraag stellen over dat belangrijkste goed: vrijheid, die nooit los mag staan van verantwoordelijkheid.
Je verdedigde het zetten van vraagtekens. Fontys ontsloeg onlangs een schrijver, omdat hij te controversieel was. Die schrijver had geen enkele wet overtreden. Hij gebruikt enkel zijn pen. Fontys wilde daarna niet meer publiekelijk op de zaak reageren. Ik vraag me nu een aantal dingen af: hoe kijk je hier nu op terug? Met de kennis van nu? Mag die waarheid nu wel bevraagd worden?
Jij geeft richting aan een instituut dat vrijheid van denken hoog in het vaandel heeft staan en hier een verklaring voor ondertekende. Om mensen die moeilijke vragen stellen, of ons met een moeilijke werkelijkheid confronteren, zoals ook journalisten doen, te beschermen.
De verlichting begon in het Frankrijk van de encyclopedisten, en dreigde te eindigen in een redactielokaal in hetzelfde Parijs. Dat mag nooit gebeuren. Hoe ga je deze waarden ook in Tilburg, en nog dichter bij huis, bij jouw opleiding, binnen jouw instituut verdedigen? Is die pen die we in de lucht houden enkel een symbool voor de ander, of begint het als een waarde voor jezelf?
Je kunt natuurlijk zeggen: het is de ander, ik ben maar onderdeel van een groter geheel. Maar alle veranderingen komen vanaf de rand. En jullie zijn met de opleiding journalistiek de plek die de rand moet verdedigen. Publiekelijk. Ten alle tijde. En je ondertekende de verklaring. Publiekelijk. Je bent namens Fontys de eerste die zich over het beschermen van andere meningen uitspreekt. Dat vind ik moedig, wat het is een belangrijke stap. Ik was even bang dat Fontys juist dat kwijt was.
We mogen ons niet verschuilen. Daarom zou ik graag een publieke reactie hierop zien van jou. Een reactie met een pen. Want jouw handtekening is namens een opleiding naar Frankrijk verzonden, in naam van het vrije woord.
Ik zie uit naar je reactie,
Joost Heijthuijsen
Heel goed Joost, dat je de hypocrisie van – in dit geval Fontys – aan de kaak stelt.
Zulke hypocrisie maken we vrijwel dagelijks mee in onze praktijk van werken, studeren en leven.
Ikzelf ben eens op het matje moeten komen bij onze voorzitter van het College van Bestuur (van de Onderwijsgroep Tilburg).
Hij was uiterst verontwaardigd over het feit dat ik het CvB de vraag gesteld had of ook het CvB zich aan de Wet zou moeten houden.
Je moet weten dat ik bewijzen heb dat het CvB zich omwille van machtsverdeling in Tilburg, samen met de Stichting voor Openbaar Voortgezet Onderwijs in Tilburg, met het stichten van het Reeshofcollege, een deal heeft gesloten die dwars indruist tegen de grondwet en de (helaas nog altijd) heersende opinie van de meerderheid van de 2e en 1e Kamer.
Mij is toen het zwijgen opgelegd.
Maar nu sta ik op, gesterkt door de roep om de vrijheid van meningsuiting.
En ja, ik vind het van de dolle dat artikel 23 van de grondwet nog altijd van toepassing is. Maar ik vind het ook van de dolle dat de Stichting voor Openbaar Onderwijs en de Onderwijsgroep Tilburg zich niets gelegen laten aan wat de Grondwet ons voorschrijft.
En, weet wel dat ik zou wensen dat artikel 23 van de Grondwet ernstig herzien wordt. Ik vind dat het Bijzonder Onderwijs liever nog vandaag dan morgen opgeheven wordt. Onderwijs behoort onderwijs op algemene grondslag te zijn, en dan graag met verbijzondering naar onderwijstypen.
Maar, om terug te keren naar de essentie van jouw betoog: Onderwijsinstellingen en de manier waarop onderwijs verzorgd wordt, mogen te alle tijden bekritiseerd worden. En laten we ons daar aan houden en ons niet laten weerhouden door dreigementen van directies, besturen of raden van toezicht.
Je suis Charlie