Armoede

Door Frank van den Nieuwenhuijzen.

Vorig jaar werkte ik mee aan de Quiet500. De Tilburgse armoedeglossy was een doorslaand succes. Het eenmalige blad werd door het Brabants Dagblad uitgeroepen tot ‘Nieuwsmaker van het Jaar’. Uiteindelijk hebben we € 50.000,- opgehaald voor Gerrit Poels en de Tilburgse Voedselbank. Een zinvol en inspirerend project. Een burgerinitiatief, opgezet door pakweg 30 mensen uit hetzelfde Linked In-netwerk. Na de voltooiing van het prachtblad gingen mij echter een paar dingen irriteren.

Dat begon al bij de presentatie van de Quiet. Die vond plaats op Wereldarmoededag, jongstleden oktober. In De NWE Vorst werd het eerste exemplaar uitgereikt aan Jetta Klijnsma, staatssecretaris van Sociale Zaken. Voor een volle zaal van armoedzaaiers en hun sympathisanten – trouwens: de enige Tilburgse politicus die ik er kon ontdekken was Hans Smolders – reageerde Klijnsma op een boze vraag van een toeschouwer: “Om het armoedebeleid echt vorm te geven zult u moeten zorgen voor een andere zetelverdeling in de Kamer.” Echt waar? dacht ik meteen. Ik riep geloof ik ook nog: BOE!

Die scheve zetelverdeling zal er ook wel debet aan zijn dat diezelfde PvdA-bestuurder een paar weken later de nieuwe kabinetsplannen rond de bijstand bekendmaakte. Een verregaande aanscherping van de regels, waarbij cliënten gedwongen kunnen worden tot een bizarre tegenprestatie. In Amsterdam gebeurt dat al. Daar peuteren uitkeringsgerechtigden verplicht nietjes uit oude dossiers en werd een vrouw gekort omdat ze tijdens de lunchpauze liever alleen aan een tafeltje zat. Volgens haar consulent was dat ‘oncollegiaal gedrag’. Reden voor een sanctie.

Vervolgens deden ook de Tilburgse stakeholders hun voordeel met de Quiet. Eén van de vier initiatiefnemers zag in het blad een middel om de eigen, ingedutte carrière vlot te trekken. In e-mails begon hij zijn rol drastisch uit te vergroten en suggereerde hij dat de Quiet ZIJN idee was geweest. De plaatselijke politiek beschouwde de glossy als bruikbaar vehikel. Ik maakte voor het blad een reportage over Rashid. Een Marokkaanse Nederlander van 35 vol verdriet, onbegrip en wrok. Op het moment dat ik hem sprak was hij dakloos. Tijdens de Tilburgse begrotingsdebatten verwees een raadslid van GroenLinks naar hem. “Wij zijn er voor mensen als Rashid!” klonk het enthousiast. Niet dus. Zo’n bewering is onzin. Een raadslid dat zoiets roept overschat zichzelf. Wat ik heb geleerd van mijn bijdrage aan de Quiet is dat veel armoedebeleid pertinent niet werkt. Rashid en vele andere ‘cliënten’ zijn niet eens zozeer negatief of wantrouwend ten opzichte van de politiek. Evenmin vinden ze SP of VVD ‘één pot nat’. Ze hebben er überhaupt geen relatie mee; politiek laat hen volledig koud. Siberisch.

Jetta Klijnsma, Hans van Vugt en het raadslid van GroenLinks maken zich schuldig aan opportunisme. Neem Klijnsma. Zij is ongetwijfeld een integer persoon. Maar blijkbaar heeft ze minstens twee gezichten. In een setting van solidariteit en voelbaar positivisme plooit ze mee. Ze toont empathie. Haar hart klopt voor de sociaal-maatschappelijke onderlaag; haar ogen worden in theorie vochtig. Even later hanteert ze – als lid van een rechts Kabinet – de technocratische botte bijl. Ik geloof absoluut in de goede bedoelingen van (de meeste) gemeenteraadsleden. Toch ontkom ik niet aan de indruk dat het naar Rashid verwijzende raadslid gedacht moet hebben: Kom, ik noem ff de Quiet500. Wij als GroenLinks staan tenslotte aan de goeie kant. De VVD kan zoiets met goed fatsoen natuurlijk niet maken.

Dat opportunisme zit overal. Misschien schrijft het systeem van coalitiepolitiek het voor. Het één met de mond belijden, maar het ander doen (of simpelweg nalaten). De Quiet kreeg volop (landelijke) aandacht. Vrijwel iedereen was lovend. Maar mijn ergernis bleef, en terecht. Ons blad is verzonden naar ALLE colleges van B&W in Nederland. GRATIS. In de begeleidende brief schreven we dat we het natuurlijk zeer op prijs zouden stellen als de burgemeesters en wethouders de winkelprijs terug zouden storten. Liefst meer! Welgeteld één betrokken bestuurder ging in op dat verzoek en schonk de 10 euro. Het zet je wel aan het denken. Later fantaseerde ik dat het de burgemeester uit Swiebertje zou kunnen zijn. Het Tilburgse college bleef stil. Burgemeester Noordanus liet een voorlichter reageren met een standaard-bedankbriefje.

Terug naar mijn thema ‘armoede’. Wethouder sociale zaken Auke Blaauwbroek schreef een column in de Quiet500. Die begint: ‘Gêne, schaamte en het idee om de hand te moeten ophouden, weerhouden de nodige Tilburgers (ervan) om gebruik te maken van armoedevoorzieningen. Daar komt nog bij dat de stap naar de bureaucratie – want die is er wel degelijk – voor velen een drempel op werpt.’

Helemaal eens. Wel zou ik die twee redenen gelijk willen omdraaien. Ik denk dat het vooral de regeltjes zijn die het armoedebeleid in de weg zitten. Met andere woorden: de uitvoering schiet te kort. Kijk naar Rashid. Zijn naam staat nu weliswaar in de handelingen van de raad, maar daadwerkelijk hulp krijgen is voor hem nog niet zo eenvoudig. Rashid heeft vwo-niveau en spreekt correct en verzorgd Nederlands. Maar ook binnenshuis draagt hij een Adidas-petje. Voor veel ambtenaren een groot struikelblok. Er zit een scheurtje in zijn identiteitskaart, waardoor hem voorzieningen worden geweigerd waar hij gewoon recht op heeft. Ook Rashid zit tijdens het eten liever alleen aan een tafel. Bij Traverse wordt hij erop aangesproken.

Sterker: juist de overmaat aan bureaucratie leidt tot gêne en schaamte. Cliënten snappen de regels en formulieren niet en gaan zich verstoppen. Ze drukken zich liever dan dat ze een verhaal moeten aanhoren dat ze niet begrijpen. Armoedebeleid is in veel gevallen te technocratisch. Of, zoals een hulpverlener het zei: ‘“Voor veel brieven van de gemeente moet je minimaal universiteit hebben. Bovendien staan ze boordevol foute gegevens.” Er lijkt zelfs sprake te zijn van een paradox. Als je sommige mensen uit het veld mag geloven is snelle, hands on-hulpverlening alleen mogelijk als je de regels omzeilt.

Afgelopen zondag bezocht ik het Tilburgse lijsttrekkersdebat in Midi. Auke Blaauwbroek meldde trots dat Tilburg de enige grotere Nederlandse stad is waarin de armoede het afgelopen jaar niet verder is toegenomen. Een mooi resultaat. Toch is er nog het nodige mis met het armoedebeleid. Waarom stapt een man van in de tachtig anders elke dag op zijn fiets om bij nacht en ontij brood te bezorgen? Ook Gerrit Poels beaamt dat de reguliere hulpverlening te kort schiet door een wildgroei aan regels. Een wethouder noemde hem onlangs ‘naïef’.

Een van de levendigste debatten ging over een aantal prestigieuze stadsontwikkelprojecten. De Spoorzone, waar de ‘Bibliotheek van de Toekomst’ moet komen – wat dat precies inhoudt kregen we niet te horen – en Stappegoor, een ontwikkelingsgebied dat al wat ‘verder’ is dan de Spoorzone. Verder tussen aanhalingstekens. De gemeente Tilburg is rijk. Zij beschikt over een tamelijk kordaat eigen vermogen. Blijkbaar moet dat per se zichtbaar worden op de stadsplattegrond. Ik heb de indruk dat veel politici zichzelf zien als bouwpastoor. Zij willen de geschiedenis in aan de hand van schitterende epithons: ‘een innovatief stuk stadsontwikkeling’, ‘cultuurzone vol reuring’, ‘het Tilburgse Papendal’. Ik heb tevens de indruk dat het de gemiddelde Tilburger niet zo heel veel kan schelen. Mij in elk geval niet.

Hans Kokke vertelde gistermiddag dat de SP een noodfonds wil van minimaal € 10 miljoen. Dit met het oog op onvoorziene uitgaven op het gebied van bijvoorbeeld jeugdzorg, thuiszorg en armoedebestrijding. Het lijkt me a) een goed plan en b) een gering bedrag. Zeker vergeleken met de bedragen die rondzingen bij bouw- en ontwikkelprojecten. Na woensdag komt er een nieuwe raad en een nieuw college. Ik weet alvast één schone taak. Vergeet eventjes het Tilburg van de toekomst. Zorg eerst dat Gerrit Poels niet meer elke avond de hort op hoeft met een fiets vol brood.